De korte termijn aanpak Netcongestie

De uitbreidingen van het elektriciteitsnet houden de ontwikkeling van energievraag en -aanbod niet bij. Dit leidt tot transportschaarste (netcongestie). Dit is op dit moment al dagelijkse realiteit voor grootverbruikers en voor duurzame opwekprojecten in de provincie Gelderland. De inspanningen van Liander en TenneT zijn gericht op het oplossen van de huidige transportschaarste. De focus ligt daarbij op uitbreidingen van het elektriciteitsnet voor de komende 10 jaar en het beter benutten van de bestaande netcapaciteit.

Wat is netcongestie en hoe groot is het probleem nu?
Op 1 februari jl. kwamen de landelijke netbeheerder (TenneT) en regionale netbeheerder (Liander) met nieuwe inzichten naar buiten over het hoogspanningsnetwerk van de provincies Flevoland, Gelderland en Utrecht (FGU). Eerder hadden zij al netcongestie aangekondigd waardoor aanvragen voor nieuwe grootverbruikers aansluitingen op een wachtlijst belanden. Nu gelden er ook additionele beperkingen specifiek voor de ontwikkeling van energiehubs.

Wat is netcongestie op het hoogspanningsnet?
Je kan het elektriciteitsnet van Nederland vergelijken met het wegennet. De onderstations van de regionale netbeheerders zijn de koppelpunten tussen de lokale en regionale netwerken en het hoofdnet van TenneT. Bij deze koppelpunten voegen provinciale wegen (het regionale netwerk) als het ware in op de nationale snelweg. Zo kan het op de provinciale weg rustig zijn terwijl de oprit naar de snelweg vol staat door een file op de snelweg. Ook buiten de reguliere spits staat de snelweg nu vaak vol waardoor spits mijden op de provinciale wegen beperkt effect heeft; op de oprit naar de snelweg komt de boel immers alsnog tot stilstand.

Voor wie heeft netcongestie nu impact?
De netbeheerder kan alleen sturing geven op grootverbruikersaansluitingen. Dat betekent dat er geen ruimte meer is voor bedrijven en instellingen die (extra) capaciteit nodig hebben. Maar ook algemene voorzieningen in wijken zoals supermarkten, zwembaden, kantoren en bijvoorbeeld grote warmtepompen benodigd voor de uitrol van warmtenetten. Sinds november 2022 staan al 1500 bedrijven met hun aanvraag op een wachtlijst.
Voor kleinverbruikers (huishoudens) heeft de netcongestie voor nu nog geen impact. Maar zonder maatregelen dreigen vanaf 2026 naast grootverbruikers ook de kleinverbruikers (huishoudens) te worden getroffen. Hierdoor is de congestie-problematiek in een nieuwe fase beland. 
Als er geen maatregelen worden getrokken dan komt vanaf 2026 ook de verduurzaming van woningen met uitbreiding van de vraag naar elektriciteit en de realisatie van nieuwe woonwijken onder druk te staan. Het kan betekenen dat we woningbouw moeten herprogrammeren in de tijd en ruimte, naar locaties waar nog wel ruimte is op het net.

Wat zijn nu de handelingsopties voor bedrijven bij netcongestie?
De recente berichtgeving levert veel vragen op over wat er wel en niet kan op de regionale elektriciteitsnetten Voor bedrijven geldt dat zij individueel wel aan de slag kunnen om binnen hun gestelde transportcapaciteit pieken te reduceren en bijvoorbeeld netbewust laden te ontwikkelen. Zo kunnen individuele bedrijven achter de meter hun piekvraag verlagen en daarmee ruimte creëren om binnen hun eigen transportcapaciteit bijvoorbeeld toch nog een laadpaal aan te sluiten. Dit levert de komende periode ruimte om de eerste verduurzamingsmaatregelen te kunnen nemen. Aanvullend kunnen bedrijven meer gebruik gaan maken van van andere energiedragers dan elektriciteit.

Wat betekent netcongestie voor energy hubs en wat zijn hun mogelijkheden?
De aankondiging van TenneT heeft directe gevolgen voor bedrijven die gezamenlijk werken aan energy hubs. Deze initiatieven kunnen, ondanks hun inspanning om gezamenlijk energie te (ver)delen en de pieklast op het energienet te beperken, geen uitbreiding op hun contract krijgen. Het verduurzamen, inbreiden binnen bestaande bedrijfsterreinen en het uitbreiden van bedrijfsterreinen staan hiermee onder druk.
In februari 2024 bleek dat in Gelderland en de Flevopolder de ruimte voor extra elektriciteitsgebruik door het toepassen van flexibele contracten, voor bijvoorbeeld energy hubs, minimaal is. Hiermee werd het faciliteren van energy hubs door de netbeheerders in deze regio’s maatwerk. Liander en TenneT hebben samen met onder andere de betrokken provincie, gemeenten, VNO-NCW en andere belanghebbenden intensieve gesprekken gevoerd over wat maatwerk precies betekent en hoe er toch meer energy hubs mogelijk kunnen worden gemaakt. Hiermee is er ruimte gegeven voor de ondersteuning van 2 energyhubs in Gelderland, namelijk Innofase in Duiven en Veldzicht in Ermelo.
Liander blijft als regionaal netbeheerder de energyhub initiatieven TPN-West (Nijmegen) en Innofase (Duiven) en andere vergevorderde initiatieven ondersteunen. Liander geeft daarbij aan dat energy hubs niet als een heilige graal gezien moeten worden in het oplossen van netcongestie. Wel kan het in potentie lokaal de problematiek voor bedrijven verminderen. Het streven is om in 2024, 7 nieuwe, flexibele groepscontracten af te sluiten binnen het Liander verzorgingsgebied. Onlangs tekende Liander het eerste flexibele groepscontract. Daarnaast wil Liander met Energy Boards een plan maken voor een geleidelijke opschaling.

Wat betekent netcongestie voor het aansluiten van nieuwbouw op het elektriciteitsnet?
In een eerder stadium heeft TenneT aangegeven dat, zonder ingrijpen, de woningbouwopgave in Flevoland, Gelderland en Utrecht vanaf 2026 gaat knellen. Door zoveel mogelijk de vraag naar stroom per woning te verminderen of de vraag aan te passen aan het aanbod, vragen de woningen minder capaciteit van het stroomnet. Denk bijvoorbeeld aan netbewust laden van voertuigen en het gebruik van slimme aanstuurbare apparaten in de woning. Hierdoor passen er meer woningen op het hetzelfde net. Het stroomverbruik van een woning is onder andere afhankelijk van het energieconcept dat wordt toegepast.

De drukte op het net heeft veel gevolgen voor gemeenten en projectontwikkelaars in de planning. Daarom is het essentieel dat gemeenten en projectontwikkelaars, in een vroeg stadium, plannen voor nieuwbouwwijken en de verduurzaming van bestaande woningen met Liander delen. Denk ook aan hoe deze woningen verwarmd gaan worden en welke andere energiebehoeften er zijn, zoals laadpalen, zonnepanelen en welke soort warmtepomp. De doorlooptijden voor het aanvragen van nieuwe aansluitingen zijn lang. Vraag de aansluitingen daarom zo vroeg mogelijk aan. Bij voorkeur voor de planvormingsfase. Dit vergroot de kans dat de nieuwbouwontwikkeling op tijd aangesloten kan worden.

Wat kunnen gemeenten nu al doen?
Gezamenlijk kunnen we als gemeenten en regio werken aan de acties in het regionaal uitvoeringsplan energiesysteem om de ruimte op het net beter te benutten. Vanuit de Groene Metropoolregio ondersteunen we gemeenten met het delen van kennis en ervaring en het bieden van een handelingsperspectief. Daarbij kunnen we een vervolg geven aan de reeds gestarte gebiedsateliers in de subregio’s. Zo krijgen we overzicht in de lopende acties en ontwikkelingen en delen we kennis en ervaring met elkaar uit de praktijk. Liander brengt in beeld wat er mogelijk is per onderstation en aan welke knoppen er gedraaid kan worden om de capaciteitsvraag te beperken.
De komende jaren zal de netcapaciteit (zeer) schaars blijven. Het is daarom essentieel dat er in de volle breedte van de ontwikkelingen, zuinig mee om wordt gegaan. Denk bijvoorbeeld aan netbewuste nieuwbouw, warmtetransitie en laadconcessies. Kijk hierbij eventueel ook naar andere energiedragers dan elektriciteit, eventueel in hybride vorm. Daarnaast biedt het een extra noodzaak om vol in te blijven zetten op isolatie en andere vormen van energiebesparing.