Het bruist in De Vasim, een van de oude fabrieksgebouwen aan de voet van de Nijmeegse stadsbrug De Oversteek. Al ruim voor de start van het regiocongres van de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen worden jassen opgehangen en kopjes koffie ingeschonken. Er klinkt ‘hé, hoi’ en ‘leuk je te zien’. Gesprekken komen op gang. Voorzitter Hubert Bruls kijkt vanaf het podium genietend de zaal in. Aan hem de eer het derde regiocongres te openen.
Al snel blijkt De Vasim niet zomaar een locatie. “Het gebouw staat symbool voor de transitie die we de afgelopen decennia hebben doorgemaakt. En waarin we ook in de komende jaren nog zitten”, trapt Bruls af. Kort legt de burgervader van Nijmegen, die ditmaal een thuiswedstrijd heeft, uit hoe het oude fabriekscomplex nieuw leven krijgt. Van een verlaten sinterfabriek naar nu een evenementenlocatie. Om daarna snel over te gaan op zijn State of the Region. Want dat is inmiddels vaste prik tijdens het regiocongres.
Klonk in de vorige editie van de State of the Region vooral de hoop om een punt te zetten achter alle plannenmakerij, ditmaal meldt de voorzitter met enige trots dat die punt daadwerkelijk is gezet. Zelfs meer dan dat. De Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen heeft afgelopen jaar nog een extra stap gezet door ook 100 jaar vooruit te kijken. Vanuit de gedachte ‘regeren is vooruitzien’ is samen met onderzoekers van de Wageningen University & Research een beeld van de regio in 2120 geschetst. “Niet bedoeld als blauwdruk, maar als onderlegger voor de toekomstplanning in onze regio”, benadrukt Bruls. Hij legt zijn toehoorders in de zaal uit dat het toekomstbeeld helpt bij het maken van keuzes. Die zijn nodig, omdat de ruimte in onze regio beperkt is en de ambities groot. Bruls somt op: “We hebben ruimte nodig voor het rivierengebied, de landbouw, bedrijvigheid, recreatie, mobiliteit en niet te vergeten voor wonen.” Hij brengt in herinnering: “Komende jaren staan we in onze regio voor de opgave om zestigduizend woningen erbij te bouwen.”
Als het aan de voorzitter ligt, breekt nu de tijd aan van uitvoering. De voorzitter maakt een zijstapje naar de kosten. Want om al die plannen werkelijkheid te laten worden, heeft de regio 1,4 miljard euro nodig. “Er zijn dagen dat ik geen 1,4 miljard in the pocket heb, óók niet als burgemeester van Nijmegen”, grapt hij. Dan realistisch: “Een enorm bedrag, maar in vergelijking met andere metropoolregio’s is het bedrag nog best bescheiden.” Bij het geld wil Bruls niet te lang stilstaan. “De komende jaren is de ambitie om geen nieuwe plannen te maken, maar de plannen uit te voeren”, zegt hij. Dat is een uitdaging op zich. De voorzitter memoreert dat de luxe om bij realisatie van nieuwe bedrijventerreinen te kunnen kiezen uit meerdere locaties, in slechts een paar jaar tijd compleet is omgeslagen. Er is schaarste en die geldt inmiddels ook voor de verdeling van stroom, drinkwater en op bijvoorbeeld de arbeidsmarkt. “Samenwerken is absoluut een must”, noemt Bruls die ook pleit voor creativiteit en innovatie. “Want de problemen los je niet meer op met het inzetten van extra personeel. Wie dat nu nog denkt, heeft liggen slapen.”
Hubert Bruls
Bruls heeft er vertrouwen in dat het de regio lukt. Nog even haalt hij de Regio Deal aan, die vorig jaar is gesloten. “Het was complex om zoveel middelen vrij te krijgen bij de overheid, maar het is ons met elkaar wel gelukt”, noemt hij als voorbeeld van het doorzettingsvermogen en de kracht in onze regio. Om daarna af te sluiten met de woorden: “Kijk niet alleen bezorgd naar de toekomst, óók verwachtingsvol. De uitdagingen van nu vragen erom aan de slag te gaan.”
Het is een mooi stokje naar gastspreker Hans Mommaas. Gedragswetenschapper van origine. En tevens voormalig directeur van het Nationaal Planbureau en nu voorzitter van de Commissie voor de milieueffectrapportage. Vanuit het perspectief van de brede welvaart werpt hij zijn licht op de uitdagingen. “We schuiven graag ingewikkelde keuzes voor ons uit”, stelt hij nadat hij als inleiding eerst een vlammend betoog heeft gehouden over de kracht van de regio. En die van de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen, als ‘poort van Nederland’, in het bijzonder. “De regio is waar landschap specifiek alles samenkomt”, noemt hij. De wetenschapper geeft aan dat de tijd om ingewikkelde keuzes voor ons uit te schuiven, voorbij is. Mommaas zet zijn toehoorders met beide benen op de grond: “Denk alleen al aan het water tijdens de jaarwisseling. Geloof me, er komt nog veel meer water aan.”
Naast water gaat het volgens Mommaas ook om onderwerpen als energietransitie, het warmtenetwerk, waterstof, kernenergie en bijvoorbeeld het grondstoffenbeleid. Daarbij gaat het om vragen als ‘wat doen we’ en ‘hoe doen we het’. Het zijn vragen die niemand alleen kan beantwoorden. Je hebt er elkaar voor nodig. Ook beantwoord je de vragen niet na elkaar, maar náást elkaar. Mommaas schetst bovendien: “Dat alles moeten we doen in een omgeving die onrustig en versnipperd is. Het is momenteel niet pais en vree. Dat draagt niet bij aan het overleg waarin we op zoek zijn naar samenhang.” Toch biedt het perspectief van brede welvaart uitkomst, stelt de gedragswetenschapper. Hij legt uit dat het bij brede welvaart gaat om de verbinding tussen maatschappelijke, fysieke en economische agenda’s. Om door de sectorale thema’s heen te kijken en na te denken over: wat bereiken we? Wat willen we bereiken? “Brede welvaart doet een appèl op in samenhang denken”, aldus Mommaas. “En juist dat dwarsdenken kunnen we in de regio”, voegt hij eraan toe.
Ter illustratie noemt Mommaas de Omgevingswet. “Je kunt van alles over deze wet zeggen, toch is het wel gelukt om in deze ene wet een heleboel deelwetten te integreren. Dat is een kans om te verbinden. Het is een kans voor participatie. Om samenhangend te plannen in de fysieke omgeving”, zegt hij. Volgens Mommaas is dit de aanpak. Waarbij het niet alleen gaat om fysieke thema’s, maar óók om thema’s als recreatie, werken, diensten. De gedragswetenschapper is ervan overtuigd dat de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen hiertoe in staat is. De samenhang in de regio is er al. Hooguit mag het perspectief van de brede welvaart meer expliciet in de plannen terugkomen. “Brede welvaart geeft het kader om hierover na te denken”, zegt hij.
Hans Mommaas
Om de aanwezigen op weg te helpen, geeft de gedragswetenschapper de nodige ‘nadenkers’ mee. Zo hoeft niet alles op metropoolniveau te gebeuren. “De uitvoering van bijvoorbeeld de sociale agenda past veel beter op gemeentelijk niveau. Denk dus goed na hoe je de verschillende agenda’s positioneert en wees daarin flexibel”, klinkt de eerste. En: “Ga niet aan de slag vanuit blauwdruk-denken, maar vanuit kernwaarden en doelen. Waarom doen we dit eigenlijk? Voor wie? Blijf die vragen stellen.” Hij noemt het ‘lerend organiseren’. Het is ook belangrijk om te schakelen tussen opgaves, programma’s, schalen en netwerken. En om te ontdekken wat werkt. Tot slot: “Doorleef met elkaar de gezamenlijke agenda. Wat is jullie verhaal bij brede welvaart, leefomgeving en zelfs groene metropool. Zorg met elkaar voor een gedeeld, overkoepelend verhaal.”
Het is een mooi perspectief, reageert voorzitter Bruls op het betoog van Mommaas. Het applaus mag er dan ook zijn. Ondertussen beklimt een opvallende verschijning het podium. Het blijkt mevrouw Groen, met een knipoog naar het thema van het Regiocongres ‘vijftig tinten groen’. Dat die tinten er in de regio zijn, heeft mevrouw Groen deze middag hoogstpersoonlijk vastgesteld. Op groene post-it velletjes konden de aanwezigen bij binnenkomst hun groen opschrijven. ‘Geen gifgroen’, ‘voorjaarsgroen’, ‘boerengroen’. Mevrouw Groen heeft er een aantal uitgepikt. Om zo te zorgen voor een stukje luchtigheid na de serieuze boodschappen van urgentie in het eerste deel van het congresprogramma. Ze doet nog een duit in het zakje door de aanwezigen te beloven de middag af te sluiten met een op maat gemaakt slotlied. Uiteraard na de workshops, waarbij ze hoogstpersoonlijk een kijkje neemt. Het refrein wil ze alvast met de aanwezigen oefenen. Op de melodie van Wim Sonnevelds ‘Het Dorp’ klinkt het kort daarna in de zaal: “Het is misschien wel even wennen. Van plannen maken naar echt doen. Blijf met z’n allen kleur bekennen. De toekomst, vijftig tinten groen…”
“Interessante inzichten”, zegt een jonge gemeenteambtenaar als na de workshopronde en het slotlied van mevrouw Groen nog flink wordt nagepraat. “Erg inspirerend en mooi om met elkaar bij te praten in een informele setting”, klinkt het ook. “Het is een uitgelezen kans om op een zeker abstractieniveau naar de uitdagingen te kijken. Even los van de dagelijkse dingen op je bord.” En: “Dit congres slaat de spijker op z’n kop. De sense of urgency is vanmiddag wel duidelijk gemaakt. We kunnen niet zo doorgaan, we moeten nu echt wat doen.” De organisatie zelf is tevreden. “Ontmoeting is belangrijk op zo’n dag. Je ziet veel mensen van verschillende organisaties waar je mee samenwerkt. Het is mooi om hen bij de opgaven te betrekken en hier met hen van gedachten te wisselen”, zegt Harriët Tiemens, directeur van de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen. Ze is ook tevreden over hoe de boodschap over het voetlicht gekomen. “De afgelopen jaren hebben we heel veel tijd en energie gestoken in het met elkaar bepalen wat onze toekomstplannen zijn. We hebben nagedacht over wat we moeten doen om deze regio voor de toekomst leefbaar en bestendig te houden. Nu zijn we toe aan het uitvoeren van de plannen. Dit beeld overheerst niet alleen bij mij, maar na vandaag ook bij veel aanwezigen. Dat geeft een goed gevoel voor alles waar we nu onze schouders onder gaan zetten.”
