Hoe vind je opnieuw je plek in de maatschappij als je uit detentie komt? Bureau Ruimtekoers vroeg het zich af en brengt met 'Project Plek' ex-gedetineerden en buurtbewoners op een nieuwe manier met elkaar in contact. We spraken met theatermaker Elky Rosa Gerritsen over deze speciale plek die uitgroeide tot een oefenruimte voor ontmoeting, expressie en vertrouwen.
Ex-gedetineerden en buurtbewoners samenbrengen
Elky: “Het was in het begin wel heel lastig om de ex-gedetineerden te bereiken. Ze zitten niet op één plek. Je hebt een lange adem nodig en een netwerk van betrokken professionals, zoals re-integratiecoaches en geestelijk verzorgers.”
“In samenwerking met partners als Stichting Vitale Verbindingen, De Instap en Inloophuizen Arnhem onderzochten we hoe we met kunst en cultuur iets konden betekenen. Onze zoektocht begon in drie Arnhemse wijken: Klarendal, St. Marten en Sonsbeek. Ik ben letterlijk gaan rondlopen door Arnhem, langs buurthuizen, opvangplekken en de gevangenis. Zo leerde ik de wijk en haar bewoners kennen.”
Met steun van het programma ‘Trekt Jouw Idee Volle Zalen’ van de Groene Metropoolregio ontstond een kleinschalig initiatief waarin een vaste groep deelnemers – ex-gedetineerden én buurtbewoners – wekelijks samenkwam in een gehuurd atelier in Klarendal. Weg van de zorginstellingen en buurtcentra, in een creatieve ruimte zonder stigma.
Welk gezicht zet je op?
“Het atelier werd een veilige plek waar mensen maken, praten en leren”, zegt Elky. “We knutselden bijvoorbeeld maskers van papier-maché. Toepasselijk, want veel ex-gedetineerden geven aan te twijfelen welk gezicht ze moeten laten zien in het dagelijks leven. Want, wat kun je delen over je verleden, zonder daarop afgerekend te worden?”
“Wat kun je delen over je verleden, zonder daarop afgerekend te worden?”
Naast het creatieve proces speelt ook lekker eten een belangrijke rol. Tijdens de ‘uit de BAK-PRAK-diners koken ex-gedetineerden voor buurtbewoners. “Dit levert zulke mooie momenten op,” zegt Elky. “Er is applaus, waardering, mensen die normaal weinig met kunst of cultuur hebben die toch geraakt worden. Zo ontstaat er echte verbinding.”
Oefenruimte en een plek om te ontmoeten
Eén van de deelnemers vond via Project Plek de moed om weer naar buiten te treden. Hij oefende met sociale situaties en durfde zijn verhaal te vertellen. Later vond hij een baan. “Dat is natuurlijk waar je het voor doet,” zegt Elky. “Het project bood een oefenruimte, niet alleen voor mensen met een detentieverleden, maar ook voor buurtbewoners. Want ook zij hebben vaak geen idee wat het betekent als je uit detentie komt.”
“Het project bood een oefenruimte, niet alleen voor mensen met een detentieverleden, maar ook voor buurtbewoners.”
Als voorbeeld noemt Elky de ervaringen van een deelnemende buurtbewoner. “Hij zei: ‘Eigenlijk weet ik hier helemaal niks vanaf.’ Hij is het gesprek aangegaan wat leidde tot nieuwe inzichten aan beide kanten.”
Wat maakt dit initiatief vernieuwend?
“Het samen maken,” benadrukt Elky. “Je creëert iets in co-creatie met een bijzondere groep mensen. Dat is in het begin spannend, want je hebt zelf ook aannames. Ik had een kennismakingsgesprek met een ex-gedetineerde en we raakten in gesprek over filosofie. Van filosofen als Foucault tot Derrida en Lacan. Toen dacht ik: wow, blijkbaar had ik zelf ook het vooroordeel dat gevangenen minder ontwikkeld zouden zijn.
De lessen:
Elky: “Ik hoopte op een vaste groep mensen waarmee je wekelijks de diepte in kon gaan. Maar de realiteit was anders. Mensen vielen soms uit of zeiden af. Dat maakt het lastig om continuïteit te behouden. Daarnaast is samenwerken met andere organisaties soms ook ingewikkeld. Ze moeten ruimte vrijmaken voor zo’n project en alles eerst bespreken, regelen en verantwoorden. En dat gebeurt niet zomaar.”
“In het begin hadden we bovendien nog geen locatie. Maar juist door die vaste plek, het atelier in Klarendal, konden we zeggen: elke woensdagmiddag zijn we hier. Dat gaf houvast. Ook denken we nu aan een meer modulaire opbouw met kortere periodes en een duidelijk thema. Dan weten deelnemers beter wat ze kunnen verwachten.”
Hoe nu verder?
Na de eindpresentatie in de Eusebiuskerk zijn er in januari en maart nog twee uit de BAK-PRAK-diners georganiseerd. “We merken dat daar behoefte aan is. Er komen elke keer zo’n twintig mensen. We kijken hoe we dit kunnen voortzetten. Het netwerk is er, de energie is er, nu nog de middelen.”
“Het netwerk is er, de energie is er, nu nog de middelen.”
De ambitie om uit te breiden naar andere steden leeft wel, maar is nog toekomstmuziek. “Ik woon zelf in Nijmegen, dus ik zou het prachtig vinden om het daar ook op te zetten. Maar het project heeft nog tijd nodig om verder te groeien en een stevige basis te krijgen.”
Terugblikken en vooruitkijken
Elky kijk terug op een inspirerend project en hoopt op een blijvende plaats voor Project Plek in de toekomst. “Voor mij was het vooral belangrijk om te starten. Hopelijk inspireren we andere organisaties om zich aan te sluiten bij dit project. Het is heel inspirerend om te zien dat deelnemers, zowel ex-gedetineerden als buurtbewoners, goed met elkaar mengen. Dat we via kunst en cultuur een ruimte bieden waar mensen zichzelf zijn, oefenen, luisteren naar elkaar, en hun oordelen parkeren. Voor mij is dat de kern van Project Plek.”
Vind je het leuk om op de hoogte te blijven van alle initiatieven? Volg hun ideeën en innovaties via ons Instagram-kanaal!
Meer weten?
Lees ook het verhaal van Bureau Ruimtekoers:
‘5 x wat we leerden over het maken van een toegankelijke velige plek met sociale kunst bij Project Plek’
