De nieuwe manier waarop we onze energie opwekken verandert. Steeds vaker komt onze stroom van windmolens en zonnepanelen in onze directe omgeving. Deze omschakeling naar duurzame energieopwek is noodzakelijk, maar brengt ook uitdagingen met zich mee. Windturbines en zonneparken in de direct omgeving worden door inwoners niet altijd op prijs gesteld, en het inpassen ervan is ingewikkeld: elke vierkante meter in ons land heeft al een bestemming. Bovendien vraagt de overgang naar duurzame energie om slimme afstemming tussen productie en verbruik, inzet van technologie, flexibiliteit én gedragsverandering. Juist daarom is het van groot belang dat inwoners en ondernemers vanaf het begin betrokken zijn bij de ontwikkeling van duurzame energieprojecten. Samen met hen moeten de beste locaties en randvoorwaarden worden bepaald. Ook moet gezamenlijk worden vastgesteld hoe het project past binnen een breder lokaal energiesysteem, waarin productie, verbruik en opslag op elkaar zijn afgestemd.
Het Klimaatakkoord van 2019 benadrukt het belang van lokaal eigendom. Hierin is afgesproken dat we voor 2030 streven naar minimaal 50% lokaal eigendom van duurzame energieprojecten. Deze ambitie is in de Groene Metropoolregio Arnhem Nijmegen overgenomen in de Regionale Energiestrategie 1.0 (RES).
Wat houdt Lokaal eigendom in?
Met lokaal eigendom kunnen inwoners, ondernemers en projectontwikkelaars gelijkwaardig samenwerken in de ontwikkeling, bouw en exploitatie van zonne- en windparken in hun eigen omgeving. Ze kunnen meebeslissen over het project én delen in de opbrengsten. Lokaal eigendom betekent dat inwoners en ondernemers collectief (gedeeltelijk) eigenaar zijn van de installatie van een wind- of zonnepark, meestal in de vorm van een energie-, wijk- of dorpscoöperatie en zeggenschap hebben over (de ontwikkeling van) het project, inclusief (een deel van) de opbrengsten. Eigenaarschap houdt dus ook in dat het burgercollectief een financieel risico loopt.
Het draait bij lokaal eigendom om zeggenschap, betrokkenheid en een eerlijke verdeling van lusten en lasten. Het draagt bij aan draagvlak in de omgeving voor de realisatie van zonneparken en windmolens. Daarnaast is het een belangrijk onderdeel van meer decentrale of lokale energiesystemen.
Varianten van lokaal eigendom
- 100% lokaal eigendom: de zeggenschap ligt voor 100% bij (een collectief van) inwoners, bedrijven of de gemeente. Dit collectief is vaak verenigd in een coöperatie of in een collectief van coöperaties bij grote projecten die gemeente overstijgend zijn.
- Gedeeld lokaal eigendom: professionele ontwikkelaars ontwikkelen energieprojecten in samenwerking met lokale partijen, zoals energie-coöperaties. De eigendomsverhouding kan verschillen per project. Vaak wordt gekozen voor 50 – 50 (in lijn met het streven van het Klimaatakkoord).
- Lokaal eigendom in de exploitatiefase: een commerciële partij ontwikkelt het zonnepark en draagt het na realisatie over aan een energiecoöperatie of wijk- of buurtcomité, waarmee het in lokaal eigendom komt. In deze variant hebben inwoners geen zeggenschap (op grond van eigenaarschap) in de ontwikkelfase. Ze worden pas betrokken in de exploitatiefase. In deze variant is financiële participatie de hoofdvorm van betrokkenheid voor inwoners.
- De omgeving kan door een gezamenlijke investering zonnepanelen of windturbines aanschaffen en (laten) installeren. In dat geval is de omgeving ook de direct eigenaar. (collectief eigendom).
- Er kan een rechtspersoon, zoals een vereniging, coöperatie of besloten vennootschap op gericht worden die het eigendom verwerft. Vervolgens kan de lokale omgeving participeren in die rechtspersoon.
- De omgeving kan met een initiatief een samenwerkingsverband aangaan met een bestaande (belangen)organisatie. Die organisatie kan de omgeving ondersteunen bij de financiële participatie.
Samenwerken aan lokaal eigendom in de regio
Binnen de RES Arnhem-Nijmegen werken gemeenten, energiecoöperaties, bedrijven en netbeheerders samen aan lokaal eigendom onder andere door:
- Verankering in beleid: Gemeenten maken lokaal eigendom onderdeel van lokale visies, beleidsplannen en gebiedsplannen. Meer informatie over hoe gemeenten in onze regio lokaal eigendom verankeren in hun beleid is te vinden in de RES 2024.
- Lokale energiecoöperaties: In bijna alle gemeenten in onze regio zijn één of meer energiecoöperaties actief. Zij spelen een sleutelrol in het informeren, motiveren en activeren van bewoners. Sommige coöperaties hebben al zonne- of windparken gerealiseerd, anderen zijn nog in de voorbereidingsfase. In andere plaatsen focussen zij meer op zon-op-dak, bij openbare gebouwen, bedrijven en particulieren.
Volgens een overzicht van Energie Samen Gelderland (zie opwekking coöperaties in Arnhem Nijmegen stand 2024) komt op dit moment 10% van de opgewekte zon- en windenergie van energiecoöperaties. Van de projecten in voorbereiding is dit 34%. - Ondersteuning van initiatieven: Energie Samen Gelderland, de koepel van energiecoöperaties in onze provincie, biedt praktische ondersteuning en adviseert over samenwerking met coöperaties.
- Gesprekken faciliteren: In bijeenkomsten met bestuurders, raadsleden en coöperaties wordt kennis gedeeld en samenwerking gestimuleerd.
- Monitoring en evaluatie: Via de RES-monitor houden we bij hoe het staat met participatie en eigendom in de RES-projecten.
Afspraken in de regio
In de RES Arnhem-Nijmegen is afgesproken om te streven naar 50% lokaal eigendom. Hierbij gaat lokaal eigendom over financiële participatie én over zeggenschap in ontwikkeling en exploitatie van het project.
Er kan ook sprake zijn van alleen financiële participatie in de vorm van financiële deelname, een omgevingsfonds en/of een omwonendenregeling.
Hoe staan we er voor?
-
Bij 73% van de RES-projecten in de regio is sprake van financiële participatie, slechts 16% heeft geen participatie en 11% is niet ingevuld (volgens de gegevens uit de RES-monitor).
-
Van de projecten met financiële participatie is bij ruim 40% sprake van lokaal eigendom. Een aantal projecten waren al gerealiseerd voordat afspraken over lokaal eigendom en financiële participatie zijn gemaakt in de RES 1.0. Voor de RES 1.0 waren er al ook initiatieven vanuit coöperaties om lokaal eigendom te organiseren.
In de RES 2024 is meer informatie te vinden over de stand van zaken in onze regio.
